พญาสัตบรรณ
ชื่ออื่น : ตีนเป็ด หัสบัน สัตบรรน จะบัน บะซา
ชื่อสามัญ : White Cheesewood
มีถิ่นดั้งเดิมในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ และพบได้ทุกภาคในประเทศไทย ขึ้นกระจายอยู่ห่าง ๆ ในป่าดงดิบชื้นทางภาคใต้ และภาคตะวันออกเฉียงใต้ และริมลำห้วยในป่าเบญจพรรณทางภาคเหนือ และภาคตะวันออกเฉียงเหนือ เริ่มออกดอกตั้งแต่ต้นฤดูหนาว คนส่วนใหญ่เรียกว่า ต้นตีนเป็ด ถ้าออกดอกน้อยจะมีกลิ่นหอม ดอกบานสะพรั่งเต็มที่จะมีกลิ่นฉุนจัดจนแสบจมูก หากมีการตัดแต่งกิ่งเป็นประจำทุกปี ต้นพญาสัตบรรณก็จะสวยงาม ดูแลง่าย และไม่ส่งกลิ่นเหม็นฉุนรบกวนอีกต่อไป
ความเชื่อและความเป็นมงคล
เชื่อกันว่า เป็นต้นไม้สูงศักดิ์ ที่ทุกบ้านควรปลูกไว้เป็นมงคล และเป็นพันธุ์ไม้ที่สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ ได้ทรงโปรดพระราชทานกล้าไม้มงคล ให้ผู้ว่าราชการจังหวัดทุกจังหวัด นำไปปลูกเป็นศิริมงคล ในวันเริ่มโครงการในงานรณรงค์ โครงการปลูกป่าถาวรเฉลิมพระเกียรติ ฯ ณ ศูนย์ประชุมแห่งชาติสิริกิติ์ เมื่อวันที่ 9 พฤษภาคม 2537
ลักษณะ ต้นตีนเป็ด
ลำต้น มีเปลือกหนาแต่เปราะ ผิวต้นมีสะเก็ดเล็ก ๆ สีขาวปนน้ำตาล ลำต้นตรง เมื่อกรีดต้นจะมียางสีขาว แตกกิ่งก้างเป็นชั้นๆ จำนวนมาก
ใบ เป็นกลุ่ม บริเวณปลายกิ่งช่อหนึ่งมีใบประมาณ 5 – 7 ใบ ก้านใบสั้น แผ่นใบรูปรีแกมรูปขอบขนาน หรือรูปมนแกมรูปบรรทัด ปลายใบเป็นติ่งเล็กน้อย ใบด้านบนมีสีเขียวเข้ม ด้านล่างมีสีขาวนวล ลักษณะใบยาวรีปลายใบมนโคนใบแหลม มีขนาดยาว 10 – 12 เซนติเมตร
ดอก มีสีเขียวอ่อน ออกดอกเป็นตามปลายกิ่ง ปากท่อของกลีบดอก มีขนยาวปุกปุย ดอกมีกลิ่นฉุนแรง หากสูดดมมากจะรู้สึกวิงเวียนศีรษะ และในช่วงค่ำจะส่งกลิ่นแรงกว่าเวลาอื่น ๆ ดอกเป็นกลุ่มคล้ายดอกเข็ม ดอกมีสีขาวอมเหลือง
ผลเป็นฝัก ยาว ฝักคู่หรือเดี่ยว ลักษณะเป็นเส้นๆ กลมเรียว มีความยาวประมาณ 20 – 30 เซนติเมตร เมื่อแก่จะแตก มีขุยสีขาวคล้ายฝ้ายปลิวไปตามลม ในฝักมีเมล็ดเล็ก ๆ ติดอยู่กับขุยนั้น
สรรพคุณ
- ใช้แก่นพญาสัตบรรณต้มรับประทาน เป็นยาบำรุงร่างกาย
- คนที่ผอมแห้งให้นำเปลือกรากต้มอาบ เป็นยาแก้ผอมแห้ง
- เปลือกพญาสัตบรรณต้มรับประทาน ยาแก้หอบ ไอ เหนื่อย ปอดไม่แข็งแรง
- ใช้รากพญาสัตบรรณต้มรับประทาน เป็นยาแก้ปวดหัว
การปลูก
นิยมปลูกในแปลงปลูก เพื่อประดับบริเวณบ้านและสวน แต่ควรปลูกห่างจากบ้านพอสมควร เนื่องจาก เมื่อมีอายุมาก ขนาดทรงพุ่มจะสูงใหญ่
1. ขนาดหลุมปลูก 50 x 50 x 50 เซนติเมตร
2. ใช้ปุ๋ยคอกหรือปุ๋ยหมัก : ดินร่วน อัตรา 1 : 2 ผสมดินปลูก
